انتشار اخباری مبنی بر وقوع کودک آزاری در یکی از مهدکودک‌های استان اردبیل، و مهم تر از آن، بازنشر ویدئویی که از وقوع این خشونت به طور مستند پرده برمی‌داشت، عمق فاجعه را در برخی از محیط‌های آموزشی کودکان در کشور که اصولا بر مبنای فلسفه حفظ امنیت جسمی و روانی کودکان تاسیس شده‌اند، نمایان کرد. آنچه اینک بر افکار عمومی سنگینی می‌کند این است که چه عواملی منجر به بروز چنین ناهنجاری‌هایی می‌شود و چگونه باید از بروز آنها پیشگیری نمود. برای پاسخ به این سوالات باید ابتدا از تعریف مهدکودک شروع کرد. در تعریفی که سازمان بهزیستی کشور، ارائه داده است "مهدکودک به مرکز یا موسسه یا کانون فرهنگی- تربیتی اطلاق می‌شود که مسئولیت نگهداری، مراقبت، پرورش و فراهم نمودن زمینه بروز رشد استعدادهای کودکان تا سن قبل از ورود به دبستان را بر عهده دارند" که با توجه به مدت فعالیت روزانه، جغرافیای فعالیت و نوع خدمات اداری تقسیم بندی‌هایی نیز دارند. آنچنانکه از این تعریف بر می‌آید، مهدکودکها مراکزی برای نگهداری و پرورش کودکان هستند که غالبا خدمات خود را برای والدین شاغل که امکان مراقبت از فرزندان خود را در ساعات اداری ندارند، ارائه میکنند. گرچه امروزه با رشد فرهنگی و سطح سواد در بین والدین، مهدکودک از مکانی صرفا برای نگهداری فرزندان، به مرکزی برای آموزش و پرورش کودکان تغییر ماهیت داده است و بسیاری از والدینی که حتی شاغل نیستند و امکان نگهداری از فرزندان را دارند، در ساعاتی از روز، از خدمات آموزشی مهدکودکها برای پرورش قابلیت‌ها و رشد فکری و اجتماعی کودکانشان استفاده میکنند. به این ترتیب مهدکودکها رفته‌رفته نقش آموزشی و پرورشی خود را در نظام آموزشی کشور و در میان والدینی که دغدغه تعلیم و تربیت احسن فرزندانشان را دارند، تحکیم میکنند. به طور معمول مهدکودکها، اگر به طور تخصصی به موضوعات آموزشی نپردازند محلی برای نگهداری کودکان زیر سن دبستان هستند که این مسئله شامل طیف سنی شیرخوار تا پیش دبستان می‌شود. اغلب مهدکودکها، کودکانی از همه طیف‌های سنی را در بر می‌گیرند گرچه تعداد روزافزونی نیز تنها به کودکان بالای دو سال خدمات ارائه میکنند. حال این موضوع که چقدر امکان مراقبت و نگهداری از کودکان با نیازهای مختلف در این مراکز به طور جمعی وجود دارد خود مسئله‌ای قابل طرح است. سوالی که به ذهن متبادر می‌شود این است که کیفیت خدمات مهدکودکها چگونه ارزیابی می‌شود؟ چه عواملی در بررسی کیفی خدمات نگهداری و آموزشی از مراکز موثر است و چه گزینه‌هایی رو به روی والدینی است که قصد بهره‌گیری از خدمات این موسسات را دارند؟ مکان و فضا واضح است که فضای این محیط آموزشی از اهمیت بالایی برخوردار است یک مهدکودک، باید فضای مناسبی برای بازی، حرکت و فعالیتهای گوناگون داشته باشد. محیط‌های کوچک و تنگ که امکان حرکت آزادانه و جست و خیز که لازمه رشد کودک در این سنین است را محدود میکنند، فضای مناسبی برای رشد کودکان نیستند. ازدحام جمعیت در این مراکز نیز بر نحوه تخصیص بهینه‌ی فضا تاثیرگذار است. پر واضح است که محیط‌های کوچک، باید کودکان کمتری را در خود جای دهند و محیط‌های بزرگتر می‌توانند کودکان بیشتری را در بر بگیرند. بهترین گزینه برای مهدکودکها یک فضای جدا شده برای فعالیتهای مختلف است به طوریکه قسمت غذا خوری، زمین بازی، اتاق آموزش و محلی برای خواب و استراحت کودکان و اتاقی برای مربیان از یکدیگر جدا شده باشد و هر محل به فعالیت خاصی اختصاص پیدا کرده باشد. همچنین محل نگهداری نوزادان و شیرخواران از کودکان بزرگتر جدا شده باشد. این مسئله نه تنها از نظر مدیریت بهینه منابع به مدیران موسسه کمک می‌کند بلکه نقش بسیار مهمی در تامین امنیت جانی شیرخواران دارد که به اقتضای سن خود نیازهای ویژه‌ای دارند و باید در محیط امنی نگهداری شوند. *** مربیان مربیان مهدکودکها مهم‌ترین نقش و مسئولیت را در قبال تامین امنیت کودکان و نیز پرورش شناختی، عاطفی و اجتماعی آنان دارند. متاسفانه هیچ دستورالعملی برای استخدام مربیان و کادر آموزشی مجرب و مناسب در قانون وجود ندارد و به خدمت گرفتن کادر آموزشی، سلیقه ای و مبتنی بر معیارها و امکانات مالی و آموزشی هر مهدکودکی است. اغلب مربیان در اکثر مراکز نگهداری از کودکان، آموزش ویژه‌ای در زمینه مراقبت و تعلیم و تربیت اطفال ندیده اند و صرفا از طریق پر کردن فرم‌های استخدام و یا معرفی شدن توسط آشنایان به کار گماشته می‌شوند. در حالیکه پر واضح است مربیان مهدکودکها باید در زمینه روان شناسی رشد کودک، بهداشت و سلامت جسمی و روانی کودکان و نیز متد آموزشی به روز و مناسب، آموزش دیده باشند. مربیان باید اقتضائات عاطفی، فکری و جسمی رشد کودکان را بشناسند و بتوانند نسبت به درک و نیاز کودکان، عکس‌العمل نشان دهند. از آنجایی که حقوق و درآمد مربیان، چندان مناسب با میزان خدماتشان نیست، شغلی ایده آل برای زنانی است که می‌خواهند کمک خرج اندکی برای خانواده شان تامین کنند و بدون داشتن هیچ تخصص یا آموزشی، برای استخدام در این مراکز داوطلب می‌شوند. رویکرد اکثر مهدکودکها نسبت به استخدام نیرو، بیشتر بر جنبه نگهداری از کودکان استوار است تا آموزش آنها. بنابراین زنانی که قابلیت نگهداری وساکت کردن کودکان را دارند بیشتر از افرادی که به روشهای آموزشی نوین تسلط دارند، مورد علاقه مدیران مهدکودکها قرار می‌گیرند. واضح است که در سایه چنین رویکردی، مراقبتی نسبت به رفتار مربیان صورت نمی گیرد و بسیاری از والدین شاهدی این هستند که کودکان رفتارها و کلمات ناشایستی را در مهدکودکها می‌آموزند که حاصل تعامل نامناسب مربیان و کودکان است. مربی آموزش‌دیده، نه تنها مراقب رفتار خود به عنوان یک الگوی تربیتی و رفتاری است بلکه رفتار خود را با مراحل رشد کودکانی که با آنان سر و کار دارند تنظیم می‌نماید. یک مربی آموزش دیده از مقایسه کردن، ناسزا گفتن، قضاوت کردن و تمسخر کودکان پرهیز می‌کند و در عوض تشویق، محبت و مراقبت منحصر به فرد خود را نثار تک‌تک کودکان با توجه به تفاوت‌های فردی آنان می‌نماید. آگاهی بر مصادیق کودک‌آزاری باید جزوی از آموزش‌های مربیان مهدکودکها باشد. کتک زدن، گاز گرفتن، ناسزا گفتن، نیشگون گرفتن، پشت دست زدن، زندانی کردن، طرد کردن، بی‌توجهی، مسخره کردن، تحقیر کردن و غیره مصادیق کودک‌آزاری هستند و نه تنها بر رشد کودکان آسیب جدی وارد میکنند بلکه مصادیق جرم و جنایت نیز شناخته می‌شوند که پیگرد قضایی دارند. *** آموزش و فعالیت‌ها امروزه مهدکودکها به خصوص مراکزی که به طور خصوصی تاسیس و اداره می‌شوند، رقابت نفس‌گیری را در جلب توجه والدین نسبت به ارائه خدمات مختلف و فعالیتهای آموزشی متنوع دارند. آموزش زبان انگلیسی، موسیقی، ورزش و سایر فعالیتهای فرهنگی دیگر در لیست خدمات بسیاری ار مهدکودکها خصوصی دیده می‌شود ولی به راستی کدام یک از این آموزش‌ها، لازم و ضروری برای رشد و پروش کودکان است؟ و کدام موارد باید به عنوان حداقل‌های ضروری برای هر محیط آموزشی خردسالان لحاظ شوند؟ آموزش زبان دوم گرچه بسیاری از پژوهشگرن حوزه آموزش بر این باورند که آموزش زبان دوم می‌تواند از سنین 3 و یا 5 سالگی شروع شود اما به نظر می‌رسد آموزش زبان انگلیسی نمی‌تواند یک بخش جداناپذیر و ضروری مهدکودکها باشد و بیشتر جنبه اختیاری و تزئینی دارد. موسیقی موسیقی نقش بسزایی در تکامل ذهنی و عاطفی کودکان ایفا می‌کند. موسیقی نه تنها به خلاقیت و عواطف کودکان خدمت می‌کند بلکه آموزش موسیقی از دوران کودکی، بر رشد شناختی و فکری کودکان تاثیر زیادی دارد و به مرتب شدن و ساختارمند شدن ذهنشان کمک می‌کند. کودکان با موسیقی، به درک هنر و زیبایی می‌پردازند و همزمان، ذهنشان را برای درک ترتیب، طبقه‌بندی، هارمونی و نظم عادت می‌دهند. موسیقی باید جزئی از آموزش پیش‌دبستانی باشد. در اختیار قرار دادن ابزارآلات تولید صدا و آهنگ در اختیار کودکان به همراه کمک یک مربی آموزش دیده در حوزه موسیقی کودک به رشد هوش و استعدادهای کودکان کمک شایانی می‌کند. کاردستی کاردستی، جزئی از آموزش پیش‌دبستان است زیرا به حفظ تعادل و هماهنگی چشم و دست کمک می‌کند. کودکان با انجام کاردستی، نه تنها خلاقیت و هنر را تمرین میکنند بلکه به تقویت ماهیچه‌های چشم، دست و انگشتانشان می‌پردازند. درست کردن کلاژ، قیچی کردن، چسباندن، ورز دادن خمیر بازی و گل نه تنها یک فعالیت هنری بلکه کمکی به رشد جسمی و فیزیکی کودکان است. نقاشی نقاشی مهم‌ترین جنبه ابراز درون کودک است. کودکان با نقاشی، پرده از درون خود بر‌می‌دارند و دنیای خود را برای ما به تصویر می‌کشند. نقاشی، جزء جداناپذیر فعالیتهای ییش از دبستان است اما فراموش نکنید نقاشی نباید آموزش داده شود بلکه بالعکس نقاشی در این سنین باید آزاد و مبتنی بر درک و توان کودکان باشد. اسباب‌بازی یک مهدکودک باید ارزش زیادی را به بازی کردن کودکان قائل باشد. تامین اسباب‌بازی مناسب با سن و سال و متناسب با مراحل رشد فکری و جسمی کودکان باید در هر مهدکودک رعایت گردد. کودکان نه تنها باید به اسباب‌بازی دسترسی داشته باشند بلکه به محیطی برای جست و خیز، دویدن و بازی‌های گروهی نیز نیاز دارند. *** امنیت مسئله امنیت، یکی از مهم‌ترین فاکتورها در انتخاب مهدکودک مناسب است. حفظ امنیت کودکان که بنابر شرایط سنی خود، نیازهای ویژه و شرایط خاصی را طلب میکنند، از اهمیت خاصی برخوردار است. شیرخوران و به طور کلی کودکان زیر دو سال باید در محیطی عاری از عوامل خطرزا نگهداری شوند. هر وسیله یا شیئی که امکان جویده شدن و خورده شدن داشته باشد، باید دور از دسترس این کودکان قرار گیرد زیرا کودکان در این مرحله سنی، هرچیزی را به دهان می‌گذارند و خفگی ناشی از بلعیدن اشیاء مهم‌ترین عامل مرگ و میر کودکان در این سن است. بنابراین تفکیک فضا بین قسمت کودکان زیر دو سال و کودکان بزرگتر باید حتما در نظر گرفته شود. به طور کلی هشدار‌های ایمنی و حداقل‌های تامین امنیت در فضای مهدکودکها از قرار ذیل است: عوامل محیطی: پریزهای برق و سایر وسایل برقی باید دور از دسترس کودکان قرار داشته باشند. اسباب بازی‌ها مطابق استانداردها و حدود سنی مشخص بین کودکان تقسیم شود. اسباب بازی‌ها و اشیاء با قطعات کوچک و قابل بلع، باید به طور کلی دور از دسترس کودکان زیر 3 سال باشد. مهدکودک باید حتما مجهز به سرویس اطفاء حریق و کپسول آتش‌نشانی باشد. کف باید مناسب‌سازی شده باشد تا از جراحت‌های ناشی از زمین خوردن پیشگیری شود. وسایل بازی و سایر لوازم نباید دارای گوشه‌های تیز و برنده باشد. وسایل بازی، میز و نیمکت‌ها باید از جنس سبک و بی‌خطر تهیه شوند. وسایل سرمایشی (از قبیل پنکه) و گرمایشی از قبیل (بخاری) باید کاملا ایمن و دارای محفظه مخصوص باشند. لبه‌های تیز، پله‌ها و طاق‌هایی که امکان پرت شدن کودک را ایجاد میکنند باید حفاظ داشته باشند. عوامل انسانی: کادر آموزشی و خدماتی مهدکودکها باید در مورد حفظ مسائل امنیتی (از قبیل روشهای اطفاء حریق و ...) آموزش دیده باشند. کادر آموزشی و خدماتی باید نسبت به انجام کمک‌های اولیه و اوژانس، از قبیل احیای قلبی ریوی (سی پی آر) در مواجهه احتمالی با خفگی کودکان در اثر بلع غذا یا اشیاء کوچک آموزش دیده باشند. کادر آموزشی و خدماتی مهدکودکها باید همواره به طور دقیق مراقب فعالیتهای کودکان باشند و از خطرهای احتمالی پیشگیری کنند. نظارت دقیق و دلسوزانه نسبت به کودکان شرط لازم هر مربی در محیط‌های آموزشی است. کادر آموزشی و خدماتی باید نسبت به مصادیق کودک‌آزاری آموزش دیده باشند. کادر آموزشی و خدماتی همواره باید متوجه حفظ حقوق کودکان بر اساس کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان باشند. *** تغذیه تغذیه سالم در دوران کودکی یکی از مهم ترین عوامل در رشد و سلامت انسان است از این رو داشتن برنامه غذایی سالم از الزامات تمام مهدکودکها است. گرچه مراکزی هستند که مسئولیت تامین غذای کودکان را بر عهده والدین قرار می‌دهند اما هنوز مراکزی هستند که خود مسئول تامین تغذیه کودکان هستند. به‌طور کلی این عوامل باید در تامین تغذیه کودکان در مهدکودکها رعایت گردد: توجه به هرم غذایی و تامین تمام مواد ضروری رشد کودک (از منابع پروتئین، ویتامین و فیبر) الزامی است. مواد غذایی مکمل که به صورت صنعتی تهیه می‌شوند و برای سلامت کودکان مضر هستند باید از برنامه غذایی حذف شوند. تمام مواد غذایی خام از قبیل میوه و سبزی باید ضدعفونی شده و عاری از عوامل بیماری‌زا باشند. نگهداری غذاها در محیط‌های گرم و سرد باید طبق موازین بهداشتی صورت گیرد تا از مسمومیت غذایی جلوگیری شود. در تغذیه کودکان نکات ایمنی رعایت شود برای مثال کودکان نباید به هنگام فعالیت جسمانی از قبیل دویدن و غلتیدن، غذا بخورند و مراقب ابزار غذاخوری از قبیل چنگال و چاقو و سایر وسایلی که ممکن است موجب خطر و آسیب شود باشند.
۲۹ فروردین / ۱۴۰۱ افزایش دخالت والدین در امور تحصیلی فرزندان، خوب است یا بد؟ پیامدهای والدین سالاری برای آموزش و یادگیری