به عنوان والدین، شاید این تنها شما هستید که می‌توانید در مورد نوع آموزش مناسب فرزندتان قضاوت کنید اما برای اینکه بهترین تصمیم را بگیرید باید در مورد سبک‌های مختلف آموزش اطلاعات بیشتری کسب نمایید. یکی از مشهورترین انواع مدارس در جهان، مدارس مونتسوری هستند که در سراسر دنیا طرفداران بسیاری دارند. نوع آموزش منحصربه‌فردی که در مدارس مونتسوری ارائه می‌شود، آن را به یکی از پیشروترین مراکز آموزشی جهان تبدیل کرده است. گرچه آموزش به سبک مونتسوری، از پیش‌دبستان تا پایان دبیرستان، ادامه دارد، اما در ایران، به سبب وجود آموزش متمرکز دولتی، چندان جایی برای نشو و نمای سایر انواع مدارس وجود ندارد از این نظر فعلا، آموزش به روش مونتسوری تنها در سطح پیش‌دبستان پذیرفته و اجرا می‌شود.
مدرسه مونتسوری چیست؟
ماریا مونتسوری1، بنیان‌گذار روش مونتسوری، یک پزشک ایتالیایی در آغاز قرن بیستم بود که به آموزش کودکان علاقه زیادی داشت و اولین مرکز آموزشی خود را در یکی از فقیرترین مناطق ایتالیا پایه‌گذاری کرد. او سبک آموزشی خود را که بر پایه فلسفه آموزشی جدیدی بنا شده بود بر اساس نیازهای منحصر به فرد هر کودک و با استفاده از انواع ابزار و وسایل کمک آموزشی استوار نمود. مونتسوری، ذهن کودک را ظرف خالی که باید توسط معلم پر شود نمی‌دید ، او کودک را عضو فعال یادگیری با شوق به پیشرفت و آموزش می‌دانست که خودش حتی در کمترین سن و سال قادر به قبول مسئولیت یادگیری خویش است. معلم در فلسفه آموزشی مونتسوری نقش تسهیل‌گر یادگیری را دارد و کمک می‌کند که کودک خود به کشف جهان و روابط حاکم بر آن بپردازد و خود آنچه را دوست دارد و لازم است، بیاموزد. برنامه درسی مونتسوری، تنها بر مواد درسی شناخته شده استوار نیست بلکه طیف وسیعی از فعالیت‌ها را از آشپزی و نظافت گرفته تا ورزش و هنر و از تاریخ و جغرافیا گرفته تا ریاضی و علوم را در بر می‌گیرد.
ویژگی‌های پیش‌دبستانی به روش مونتسوری
بر مراحل کلیدی رشد متمرکز است: برنامه درسی مدارس مونتسوری بر اساس الگو رشد و نیازهای خاص هر مقطع سنی، تنظیم می‌شوند به این ترتیب برای کودکان 3 ساله، برنامه درسی شامل کمک به رشد ماهیچه‌های بزرگ و مهارت‌های زبان آموزی است. در سن 4 سالگی، برنامه درسی بر رشد حسی- حرکتی، حرکت ماهیچه‌های کوچک و انجام فعالیت‌های روزانه مثل لباس پوشیدن، نظافت و بهداشت، و هنر و کاردستی است. برنامه درسی کودکان 5 ساله نیز شامل فعالیت‌های اجتماعی، آشنایی با موضوعات روزمره، مناسبت‌ها، و مهارت‌های ارتباطی است.
بازی‌های مشارکتی را تشویق می‌کنند: از آنجایی که معلم مسئول اداره کلاس نیست، کودکان خود را در اداره کلاس سهیم و شریک می‌دانند با کمک یکدیگر، به کشف و بازی می‌پردازند و برای انجام کارهای گروهی با هم همکاری می‌کنند. احترام متقابل به یکدیگر و ایجاد حس همکاری و تعاون جزو اهداف مدارس مونتسوری است.
آموزش کودک‌محور است: این کودک است که محور همه چیز است. نیازها، شخصیت و علایق کودک برنامه آموزشی منحصر به فردی را می‌طلبد که لزوما نباید با دیگران یکسان باشد. هر کودکی بر طبق نیازها و علایقش می‌تواند به فعالیت‌های دلخواه بپردازد و تا هر زمان که دوست دارد، در یک فعالیت دلخواه باقی بماند.
کودکان به طور طبیعی انضباط شخصی را می‌آموزند: از آنجایی که کودک برنامه درسی خود را طراحی می‌کند و فعالیت‌های مورد نظرش را انجام می‌دهد، به زودی مسئولیت اقدامات و یادکگیری خود را هم می‌پذیرد. مشروط به اینکه به قوانین کلی کلاس احترام بگذارد می‌تواند برنامه خودش را تنظیم کند و وابستگی او به دیگران کم شده و استقلال رای پیدا می‌کند.
محیط آموزشی، نظم را نهادینه می‌کند: نظم و انضباط اساس مدارس مونتسوری است. هر وسیله‌ای جایی دارد و هر کاری در محیط مخصوصی انجام می‌شود. از این نظر کودک به زودی می‌آموزد که مکان بازی کردن با اسباب‌بازی متفاوت از محیط نقاشی است و هر وسیله‌ای بعد از استفاده باید سر جای خودش قرار بگیرد. بچه‌ها مسئول نظافت کلاس، و جمع کردن وسایل بازی خود هستند.
معلم به عنوان تسهیل گر یادگیری عمل می‌کند: معلم در روش مونتسوری، تدریس نمی‌کند، چیزی را یاد نمی‌دهد بلکه یک راهنمای تسهیل‌گر در کنار کودک است به او کمک می‌کند که خودش راهش را بیابد، کودک خود پاسخ سوالاتش را پیدا می‌کند، نیازهایش را رفع می‌کند و فعالیت‌ها را به روش خود و با هر سرعتی که دوست دارد انجام می‌دهد معلم تنها نقش تسهیل‌گر و همراه دارد.
فعالیت‌های آموزشی، خلاقیت را تشویق می‌کنند: کلاس‌های مونتسوری احتمالا بیش از هر نوع روش آموزشی دیگر مدافع نقش خلاقیت در آموزش هستند. کودکان آزاد هستند که خود قوانین بازی و یادگیری را برای خود تعریف کنند. نفس عمل و فعالیت، هدف است و رسیدن به نتیجه مطلوب از پیش تعیین شده، مدّنظر نیست از این نظر کودکان می‌توانند آزادانه بازی و نقاشی کنند. آزادانه به خلق و کشف محیط خود بپردازند. پرورش خلاقیت، از اهداف روش مونتسوری است.
مهارت‌های خاص به طور موثرتری آموخته می‌شوند: دکتر آنجلینا لیلارد2، پژوهشگر دانشگاه ویرجینیا در تحقیقی که در سال 2006 در یکی از مجلات معتبر علمی منتشر کرد، نتایج بررسی خود را از مدارس مونتسوری ارائه داد در این تحقیق، او ثابت کرد که کودکان مدارس مونتسوری در 5 سالگی نسبت به سایر کودکان، مهارت‌های ریاضی و زبان آموزی بیشتری دارند. کودکان 12 ساله مدارس مونتسوری نیز نسبت به سایر کودکان در مدارس عادی از نظر مهارت‌های ریاضی و زبان آموزی و نیز مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی به طور واضحی نمرات بالاتری در آزمون‌ها به دست می‌آوردند.
سیستم آموزشی مطابق با نیازهای منحصر به فرد کودک است: از آنجایی که روش مونتسوری، کودک‌محور است. کودک در مرکز برنامه درسی قرار دارد او است که برنامه درسی را مطابق با توان، نیازها و علایق خود می‌چیند. می‌تواند سرعت یادگیری مطالب جدید را کم و زیاد کند. روی مباحث مورد علاقه‌اش بیشتر تمرکز کند و از فعالیت‌هایی که دوست ندارد، به سرعت بگذرد. کودک مجبور نیست خود را با دیگران تنظیم کند.
آموزش عینی و محسوس است: آموزش در روش مونته‌سوری بیشتر بر پایه کار با عینیات و محسوسات است. کودکان کمتر نیاز به یادگیری مباحث انتزاعی دارند آنها با استفاده از انواع ابزار و وسایلی که به طور دقیق برای تقویت مهارت‌های مختلف طراحی شده‌اند، کار کرده و مباحث ریاضی، علوم و زبان را می‌آموزند. استفاده از حس لامسه در کنار سایر حواس، به کودک کمک می‌کند درک همه‌جانبه و بهتری از مسائل پیرامون خود بیابد و کمتر فراموش کند.
درست است که مدارس مونته‌سوری، طرفداران بسیاری در سراسر جهان دارند اما همچنان انتقاداتی نیز از طرف کسانی که نگران کیفیت آموزش در این مدارس هستند، وجود دارد. اما با این وجود به نظر می‌رسد روش مونتسوری دست کم در مقطع پیش دبستان، به کودکان کمک می‌کند، مستقل، منظم، با انگیزه و خلاق تربیت شوند صرف‌نظر از اینکه در آینده وارد مدارس مونته سوری می‌شوند و یا به مدارس عادی می‌روند، آموزش مونتسوری به کودکان شخصیت و هویت مستقل می‌دهد و به تفکر خلاق و آموزش همه‌جانبه کودک اهمیت می‌دهد.
***
1. Maria Montessori
2. Dr. Angeline Lillard