یکی از مسائلی که والدین در دوران نوجوانی فرزندانشان روبه‌رو هستند تغییر در ریتم خواب و بیداری آنها است. کودکانی که تا چندی پیش ساعت خواب منظمی داشتند به یک‌باره با شروع دوران نوجوانی تبدیل به شب نشینان دیرخیز می‌شوند. نوجوانان دیگر دیرتر از گذشته می‌خوابند و صبح‌ها دیرتر بیدار می‌شوند. شاید تا آنجایی که به والدین مربوط باشد، با این وضعیت جدید کنار بیایند و شکایتی نداشته باشند اما از آنجایی که مدارس هنوز در ساعت مشخصی معمولا هفت و نیم صبح، برنامه درسی خود را آغاز می‌کنند، این مسئله تبدیل به یک رویه استرس‌زا و بهانه‌ای برای کشمکش بین والدین و نوجوانان می‌شود.
در یک تحقیق که توسط دانشگاه سیاتل تحت نظر وزارت بهداشت و سلامت امریکا انجام شده، مسئله دیرخیزی نوجوانان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که به طور معمول نوجوانان دیرتر از قبل به خواب می‌روند و از آنجایی که هر نوجوانان برای حفظ سلامت جسم و روان خود به هشت و نیم تا نه و نیم ساعت خواب در طول شبانه روز نیازمند است، دیرخیزی آنها طبیعی است. تحقیقات نشان می‌دهند که سیکل خواب شبانه نوجوانان با اغاز دوران بلوغ، به عقب‌تر حرکت می‌کند و برای مثال کودکی که تا قبل ساعت 9 شب می‌خوابید، در نوجوانی می‌تواند تا 11 شب، بیدار بماند. مسلم است که برای جبران ساعت خواب مورد نیازش، باید صبح‌ها دیرتر بیدار شود.
بر طبق این تحقیقات، بسیاری از نوجوانان در ساعت اولیه روز در مدرسه تمرکز کمتر و یادگیری پائین‌تری دارند که یکی از علل آن دیر خوابیدن و زود بیدار شدن صبحگاهی است. یعنی به طور طبیعی در ساعات آغازین روز، مغز نوجوانان تمایل بیشتری به خواب دارد تا بیداری از این جهت سطح یادگیری و تمرکز پائین آمده و حتی گاه منجر به ایجاد تنش‌های روانی، افسردگی، رفتارهای خشن و بی‌نظمی عملی و فکری دانش آموزان می‌گردد.
محققان دانشگاه سیاتل، در چند مدرسه تحت نظرشان، ساعت آغاز مدارس را عقب‌تر برده‌اند و بعد از مدتی متوجه شده‌اند که عملکرد تحصیلی و ثبات رفتاری نوجوانان، بهبود زیادی پیدا کرده است از این‌رو این پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند که برنامه دبیرستان‌ها دست کم یک تا دو ساعت دیرتر آغاز شود تا با مقتضیات بیولوژیکی نوجوانان سازگاری بیشتری پیدا کنند. این محققان، بر این باورند که افسانه نوجوان تنبل، حقیقتی دو سویه است از طرفی به سبب تغییر در الگوی خواب و بیداری نوجوانان رخ می‌دهد و از سمت دیگر به دلیل عدم تناسب برنامه‌های کاری و تحصیلی دانش آموزان با ریتم فیزولوژیکی و نیاز بدنی آنها تشدید می‌شود.
البته تغییر دادن الگوی برنامه‌های مدارس، منتقدانی نیز دارد و برخی از والدین و مسئولین بر این باورند که تطبیق دادن این برنامه‌ها با سلیقه و نیاز نوجونان، سبب تشدید تنبلی و دادن پیام نامناسب به آنها می‌شود و اینکه به اصطلاح نباید به ساز نوجوانان رقصید، اما محققان انستیتوی سلامت خواب امریکا بر این باورند که مشکل در ریتم خواب نوجوانان، نه تنها با عملکرد حافظه، توجه و تمرکز همبستگی دارد بلکه بر سایر قابلیت‌ها نظیر حل مسئله، پردازش اطلاعات و مقابله با استرس نیز موثر است. بنابراین تطبیق دادن برنامه‌های مراکز آموزشی بر اساس نیازهای روانی و فیزیکی نوجوانان می‌تواند به طور مستقیم و غیرمستقیم نه تنها بر بهبود عملکرد نوجوانان اثرگذار باشد بلکه از بروز سایر رفتارهای ناهنجار و نامناسب نوجوانان نیز جلوگیری می‌کند.
***