یکی از راه‌های ایجاد بحث و گفتگو حول موضوعات درسی در کلاس درس، استفاده از طبقه‌بندی شناختی بلوم است. این طبقه‌بندی، سطوح یادگیری و درک مطلب را به صورت طبقه‌بندی شده ارائه می‌کند و برای هر طبقه، نشانه‌هایی خاصی را در نظر می‌گیرد که می‌تواند نه تنها برای تعیین اهداف آموزشی درس که حتی برای پیش بردن یک بحث کلاسی مفید، موثر باشد. طبقه‌بندی شناختی بلوم از تفکر سطح پائین شروع می‌شود و تا سطوح بالاتری که متضمن استفاده از تفکر سطح بالا و عمیق است، پیش می‌رود. البته شایان ذکر است که بنجامین بلوم در سال 1956 برای نخستین بار این رده‌بندی شناختی را پیشنهاد کرد که شامل این مراحل بود: دانش (اطلاعات)، فهمیدن، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب و سرانجام، نقد و ارزیابی. البته گروهی از محققان علوم تربیتی، در سال 2001، این رده‌بندی شناختی را مورد بازبینی و ویرایش قرار دادند و نهایتا امروزه از نسخه ویرایش‌شده طبقه‌بندی بلوم استفاده می‌شود که شامل این مراحل است: دانش (اطلاعات)، فهمیدن (درک مطلب)، کاربرد، تجزیه و تحلیل، نقد و ارزیابی و در آخر ابداع و آفرینش. برای آغاز یک بحث بر اساس طبقه‌بندی شناختی بلوم می‌توانید به این ترتیب عمل کنید: به جای اینکه بحث را با یک سوال چالشی سطح بالا شروع کنید، بهتر است، یکی دو سوال مبتنی بر حافظه از دانش‌آموزان/ دانشجویان بپرسید. سوالاتی که اطلاعات را می‌سنجند معمولا سوالاتی هستند که با این کلمات آغاز می‌شوند "چه کسی"، "کجا"، "چه زمانی"، "چه کاری/ چیزی" را انجام داده است؟ اطلاعاتی که بر مبنای حافظه، بنا شده باشند معمولا در مورد اسامی، تاریخ‌ها و مکان‌ها هستند یا معنی کلمات را مورد سوال قرار می‌دهند. فراموش نکنید که نباید مدت زیادی از وقت کلاس را به طرح سوالات حافظه‌ای بگذرانید هم به این خاطر که اطلاعات صرف، چندان عمیق نیستند و دوم اینکه دانش‌آموزان/دانشجویان معمولا دوست ندارند بیش از حد اطلاعاتشان را به رخ همکلاسی‌ها بکشند و ماندن بیش از حد در این فاز سبب کاهش مشارکت می‌شود. در مرحله بعدی خوب است که جنس سوالات را کم‌کم وارد طبقه بالاتر یعنی مرحله "فهمیدن یا درک مطلب" نمائید. به این ترتیب که پرسش‌هایی را طرح کنید که میزان درک مطلب و درونی شدن اطلاعات را هدف قرار می‌دهد. وقتی از دانش‌آموزان/ دانشجویان می‌خواهید موضوع درس را به زبان خود توضیح دهند، خلاصه کنند یا ترجمه نمایند، یعنی وارد مرحله دوم از طبقه‌بندی بلوم شده‌اید. مرحله بعدی از طبقه‌بندی بلوم، مرحل کاربرد است که در یک بحث کلاسی می‌توانید سوالاتی را در مورد کاربرد موضوع درس در زندگی روزمره مطرح کنید. روش حل مسئله و کاربرد آنچه یاد گرفته اند در عرصه عمل می‌تواند موضوع پرسش‌های بعدی شما در این مرحله باشد. برای بالا بردن سطح گفت‌وگو می‌توانید رفته رفته وارد مرحله‌ی تجزیه و تحلیل شوید در این هنگام سوالات شما می‌تواند حول موضوعاتی نظیر مقایسه کردن، تشخیص عوامل زمینه‌ساز یا موثر بر شکل‌گیری یک اتفاق یا پدیده علمی دور بزند. همچنین سوالاتی که علل و عوامل به وجودآورنده، تشدیدکننده یا کاهنده را نشانه می‌گیرند سوالاتی در طبقه تجزیه و تحلیل هستند. شناخت فرضیه‌ها و نتیجه‌گیری‌هایی که از مطلب مورد بحث توسط کارشناسان به عمل آمده نیز می‌تواند در این مرحله قرار بگیرد. یک پله بالاتر از مرحله تجزیه و تحلیل، در ویرایش جدید از رده‌بندی شناختی بلوم، مرحله نقد و ارزیابی است بنابراین سوالات شما در این مرحله باید به ارزیابی و نقد و بررسی موضوع بحث بپردازد. از دانش‌آموزان/ دانشجویان بپرسید که آیا با دیدگاه‌های نویسنده یا نظریه‌پرداز مورد بحث موافق هستند یا خیر و دلایل خود را بیان کنند. اینکه گزاره یا نظریه مورد بحث چه نقاط قوت و ضعفی دارد به چه سوالاتی پاسخ می‌دهد و در چه قسمت‌هایی ناقص یا ناکارآمد است، اینها همه می‌توانند موضوعاتی برای بحث عمیق در مرحله نقد و ارزیابی بلوم باشند. برای اینکه بحث در مرحله ابداع و آفرینش به اوج برسد، ممکن است فرصت کلاس شما به پایان رسیده باشد زیرا در این مرحله دانش‌آموزان/ دانشجویان برای اینکه بتوانند از مرحله قبلی پا فراتر نهند و وارد فاز ابداع و آفرینندگی شوند، باید از تسلط کامل برخوردار باشند و فرصتی برای خلاقیت و درانداختن طرحی نو بر اساس آنچه آموخته‌اند را داشته باشند بنابراین معمولا سوالاتی که در این مرحله طرح می‌شود، پاسخ‌های قطعی و فوری ندارد و بیشتر برای ایجاد انگیزه جهت ابداع و انشاء در جلسات بعدی یا فرصت‌های بعدی مطرح می‌شوند تا در این بازه زمانی، دانش‌آموزان/ دانشجویان فرصتی برای تفکر همراه با خلاقیت داشته باشند و حرفی نو و طرحی نو دراندازند. در اینجا سوالاتی که می‌تواند در هر مرحله از طبقه‌بندی شناختی بلوم برای اطمینان از عمیق‌تر شدن بحث و یادگیری مطرح شود، به تفکیک هر مرحله فهرست شده‌اند: مرحله دانش (اطلاعات): چه کسی ....؟ چه اتفاقی....؟ چه زمانی.....؟ معنی عبارت/ کلمه .... چیست؟ مراحل یک فرایند .... به ترتیب کدامند؟ .... را نام ببرید. .... را فهرست کنید. مرحله فهمیدن (درک مطلب): .... را به زبان خودتان بازگو کنید. .... را به زبان ساده توضیح دهید. .... را به زبان ساده خلاصه کنید. متن .... را ترجمه کنید. مرحله کاربرد: در مورد .... مثال بزنید. چه مصادیقی در مورد ..... وجود دارد؟ به نظر شما راه حل مسئله چیست؟ چگونه از آنچه یاد گرفته‌اید در یک موقعیت واقعی یا فرضی استفاده می‌کنید؟ مرحله تجزیه و تحلیل: چه تفاوت‌هایی بین .... و .... وجود دارد؟ چه شباهت‌هایی بین .... و .... وجود دارد؟ ارکان تشکیل دهنده ..... چیستند؟ شواهد و مدارک ارائه شده در مورد ..... چیست؟ چه پیش‌فرض‌هایی پشت این ادّعا وجود دارد؟ مرحله نقد و ارزیابی: انتخاب شما چیست و چرا؟ آیا با نظریه یا ادعای مطرح شده موافق هستید؟ دلایل شما چیست؟ به نظر شما نتیجه گیری نهایی، معتبر است؟ دلایل شما چیست؟ موضع شما در قبال این نظریه چیست و چگونه از موضع خودتان دفاع می‌کنید؟ چه نمره‌ای به .... می‌دهید؟ چگونه .... را ارزیابی می‌کنید؟ نظر نهایی شما در مورد اعتبار، صحت و قابل دفاع بودن ..... چیست؟ مرحله ابداع و آفرینش: در مورد ... به چه نتایجی رسیدید؟ آیا می‌توانید .... را تعمیم بدهید؟ شما چه طرحی در مورد .... طراحی/ سازماندهی خواهید کرد؟ چگونه می‌توانید طرح موجود را سازگار کنید، بهبود بخشید یا اصلاح نمایید؟ آیا می‌توانید نقاط ضعف، ایرادها و تناقض‌های طرح .... را برطرف کنید؟ از تمام آنچه تا کنون یادگرفته‌اید، شما چه طرح/ مدل/ ساختار... جدیدی را پیشنهاد می‌کنید؟
تزجمه از: Nilson, Linda.B. (2010). Teaching at its Best. A research-Based Resource for college instructors. 3rd Edition. Jossy-Bass publication
۱۶ بهمن / ۱۴۰۰ سیلابس پیشنهادی برای تدریس جامعه‌شناسی آموزش و پرورش نمونه طرح درس جامعه شناسی آموزش و پرورش